Cảnh báo: Ngộ độc khí CO do máy phát điện mini – Hiểm họa chết người âm thầm trong gia đình

Trong những ngày mất điện kéo dài hay mưa bão, nhiều gia đình lựa chọn sử dụng máy phát điện mini để duy trì sinh hoạt. Tuy nhiên, ít ai biết rằng nếu sử dụng sai cách, thiết bị quen thuộc này có thể trở thành nguồn khí độc gây tử vong. Khí carbon monoxide (CO) – một chất không màu, không mùi, không vị – chính là “thủ phạm thầm lặng” gây ra nhiều vụ ngộ độc nghiêm trọng.

Bệnh viện Đại học Y khoa Phan Châu Trinh xin gửi đến bạn thông tin y học chính xác và lời khuyên hữu ích để phòng tránh ngộ độc khí CO, bảo vệ an toàn cho cả gia đình.

Khí CO nguy hiểm như thế nào?

CO sinh ra từ quá trình đốt cháy nhiên liệu không hoàn toàn (ví dụ: cháy nhà, sưởi than, bếp than tổ ong, máy phát điện chạy xăng/dầu, xe động cơ nổ trong garage kín... đều có thể thải CO). Khi hít phải, CO nhanh chóng xâm nhập vào máu và gắn chặt với hemoglobin trong hồng cầu với ái lực cao gấp ~240 lần so với oxy. Nói cách khác, CO chiếm chỗ của oxy để tạo thành carboxyhemoglobin (COHb), khiến hemoglobin không thể vận chuyển oxy đến các mô. Hậu quả là cơ thể rơi vào tình trạng thiếu oxy mô nghiêm trọng, đặc biệt tại các cơ quan sống còn như não và tim.

Đồng thời, CO còn gây độc ở cấp độ tế bào: nó ức chế hô hấp tế bào trong ty thể, làm rối loạn quá trình tạo năng lượng, dẫn đến toan hóa máu và tổn thương các mô. Thiếu oxy và độc tính trực tiếp của CO sẽ gây rối loạn chức năng nhiều cơ quan – nạn nhân có thể mất ý thức, rối loạn nhịp tim, tụt huyết áp, co giật, hôn mê sâu và tử vong nhanh chóng nếu không được cấp cứu kịp thời.

Triệu chứng nhận biết ngộ độc CO

Triệu chứng của ngộ độc CO thường rất mơ hồ, không đặc hiệu ở giai đoạn đầu. Người bị nhiễm CO mức độ nhẹ đến trung bình có thể chỉ biểu hiện đau đầu, chóng mặt, mệt mỏi, buồn nôn – dễ nhầm lẫn với cảm cúm hoặc say nắng thông thường. Nếu mức CO cao hơn, nạn nhân bắt đầu có biểu hiện ảnh hưởng thần kinh: lú lẫn, lơ mơ, thậm chí co giật hoặc bất tỉnh dẫn đến hôn mê sâu. Các dấu hiệu tim mạch – hô hấp cũng có thể xuất hiện như đau ngực, khó thở, huyết áp tụt do cơ tim thiếu oxy, tiến tới suy hô hấp. Điểm đáng sợ là nạn nhân thường lịm đi mà không kịp nhận biết tình trạng nguy hiểm của mình – khí CO không kích thích gây ho hay khó thở như khói, khiến nhiều người “ngủ quên” trong môi trường có CO và không bao giờ tỉnh lại.

Chẩn đoán ngộ độc CO

Do màu sắc và mùi vị đều không có, ngộ độc CO rất khó phát hiện kịp thời. Một lưu ý quan trọng: máy đo SpO₂ thông thường có thể cho kết quả bình thường giả ngay cả khi bệnh nhân đã nhiễm độc CO, vì máy không phân biệt được carboxyhemoglobin (COHb) với oxyhemoglobin. Vì vậy, để chẩn đoán chính xác, bác sĩ dựa vào sự kết hợp của “bộ ba” yếu tố sau:

Triệu chứng lâm sàng gợi ý: Các biểu hiện như nhức đầu, chóng mặt, buồn nôn, lú lẫn... đặc biệt khi nhiều người cùng có triệu chứng trong cùng một môi trường kín.

Yếu tố phơi nhiễm CO: Tiền sử ở trong không gian có thể sinh ra khí CO (cháy nổ, sưởi than, chạy máy phát điện, bình gas bị rò...).

Xét nghiệm COHb trong máu tăng cao: Định lượng carboxyhemoglobin bằng phương pháp CO-oximetry (máy đo chuyên dụng) cho thấy tỷ lệ % COHb vượt mức bình thường.

Khi có nghi ngờ cao về ngộ độc CO dựa trên triệu chứng và hoàn cảnh phơi nhiễm, nhân viên y tế sẽ tiến hành xử trí ngay lập tức mà không chờ kết quả xét nghiệm.

Xử trí cấp cứu và điều trị

Nguyên tắc chung: Đối với bệnh nhân ngộ độc khí, cần nhanh chóng loại bỏ nguồn CO (đưa nạn nhân ra khỏi môi trường nhiễm khí độc, mở cửa thông thoáng). Sau đó tiến hành cấp cứu theo thứ tự ABCDE (Đường thở – Hô hấp – Tuần hoàn – Thần kinh – Toàn thân) để đảm bảo hỗ trợ hô hấp, tuần hoàn và chức năng thần kinh cho bệnh nhân. Điều quan trọng nhất là phải cung cấp oxy nồng độ cao cho nạn nhân càng sớm càng tốt. Cho bệnh nhân thở oxy 100% qua mặt nạ không thở lại hoặc qua ống nội khí quản nếu bệnh nhân hôn mê – không được chậm trễ, dù chưa kịp đo nồng độ COHb. Việc thở oxy nguyên chất giúp nhanh chóng đẩy khí CO ra khỏi hemoglobin, khôi phục vận chuyển oxy trong máu và cải thiện tình trạng thiếu oxy của các mô.

Trong những trường hợp ngộ độc nặng, bác sĩ có thể chỉ định liệu pháp oxy cao áp (Hyperbaric Oxygen Therapy – HBOT). Liệu pháp oxy cao áp được khuyến cáo sử dụng nếu bệnh nhân có các dấu hiệu nặng như: nồng độ COHb trong máu > 25% (hoặc > 15% đối với phụ nữ mang thai), có triệu chứng thần kinh nghiêm trọng (lú lẫn, hôn mê, co giật), đau ngực do thiếu máu cơ tim, hoặc bệnh nhân bị ngừng tim đã được hồi sức thành công. Việc điều trị tích cực, kịp thời giúp giảm đáng kể nguy cơ tử vong cũng như hạn chế các di chứng về thần kinh và tim mạch cho bệnh nhân sống sót.

Cách phòng ngừa ngộ độc khí CO khi sử dụng máy phát điện

Để đảm bảo an toàn cho bản thân và gia đình khi sử dụng máy phát điện, người dân cần ghi nhớ 6 nguyên tắc quan trọng sau:

1. Không đặt máy phát điện trong nhà, gara, ban công hay phòng kín

Luôn vận hành máy ở ngoài trời, nơi thoáng khí, và đặt cách cửa sổ, cửa ra vào ít nhất 6 mét. Hướng ống xả ra xa khu vực sinh hoạt để tránh khí thải bay ngược vào nhà.

2. Không chạy máy phát điện khi đang ngủ hoặc gần phòng ngủ

Trong lúc ngủ, bạn sẽ không nhận ra các dấu hiệu ngộ độc — đây là nguyên nhân dẫn đến nhiều tai nạn đáng tiếc.

3. Lắp đặt thiết bị cảnh báo khí CO trong nhà

Đặc biệt nên gắn gần phòng ngủ hoặc nơi sinh hoạt chung để có thể phát hiện sớm khi nồng độ khí CO tăng cao.

4. Tắt máy và để nguội hoàn toàn trước khi tiếp nhiên liệu

Việc đổ xăng khi máy còn nóng dễ gây cháy nổ và làm tăng phát thải khí độc.

5. Bảo dưỡng máy định kỳ

Kiểm tra, làm sạch lọc gió và ống xả để tránh tắc nghẽn hoặc rò rỉ khí thải, giúp máy vận hành an toàn và tiết kiệm nhiên liệu.

6. Khi nghi ngờ có người bị ngộ độc CO:

• Ngừng sử dụng máy ngay, mở tất cả cửa sổ, cửa chính để thoáng khí.
• Đưa người bệnh ra nơi thoáng gió, kiểm tra ý thức, hô hấp và gọi cấp cứu 115 để được hỗ trợ y tế kịp thời.

Lời khuyên từ bác sĩ

Khí carbon monoxide (CO) được mệnh danh là “kẻ giết người thầm lặng” vì không thể nhận biết bằng mắt thường hay khứu giác. Chỉ một lượng nhỏ CO tích tụ trong không gian kín cũng đủ gây tử vong. Sử dụng máy phát điện đúng cách và đảm bảo thông khí tốt là biện pháp đơn giản nhưng cực kỳ quan trọng để bảo vệ tính mạng của bạn và gia đình.