Vàng Da ở trẻ sơ sinh

Vàng da ở trẻ sơ sinh là tình trạng thường gặp, đặc biệt trong tuần đầu sau sinh. Tuy nhiên, khi xuất hiện sớm (trước 24 giờ tuổi), vàng da có thể là biểu hiện của những rối loạn tiềm ẩn, cần được theo dõi và điều trị kịp thời để phòng tránh biến chứng nguy hiểm.

GIỚI THIỆU VÀNG DA SƠ SINH

Vàng da ở trẻ sơ sinh là vấn đề thường gặp nhất ở trẻ sơ sinh, đặc biệt là trẻ non tháng. Vàng da quan sát được khi mức bilirubin trong máu >5mg/dl. Vàng da sơ sinh phần lớn là do tăng bilirubin gián tiếP. Khi bilirubin gián tiếp tăng quá cao không được kiểm soát sẽ vượt qua hàng rào máu não ngấm vào các nhân xám trung ương và tiểu não đưa đến bệnh não cấp tính do bilirubin và vàng da nhân

Vàng da sơ sinh xảy ra ở 50% trẻ đủ tháng và 80% trẻ non tháng trong tuần đầu tiên, chủ yếu là do sinh lí.

ĐỊNH NGHĨA

Vàng da sơ sinh là sự gia tăng quá mức của bilirubin trong máu, biểu hiện bởi vàng da, mắt, niêm mạc.

Dựa vào loại bilirubin tăng cao trong huyết tương, tăng bilirubin máu được phân loại thành tăng bilirubin gián tiếp và tăng bilirubin trực tiếp.

Tăng bilirubin trực tiếp là hậu quả của việc tăng sản xuất, giảm gắn kết bilirubin và giảm chuyển hoá bilirubin gián tiếp tại gan

Vàng da tăng bilirubin gián tiếp ở trẻ sơ sinh đa số là vàng da nhẹ và trung bình, thoáng qua mà không để lại di chứng. Tuy vậy, vẫn có một tỉ lệ nhỏ trẻ vàng da tăng bilirubin gián tiếp có thể để lại di chứng lâu dài

VÌ SAO TRẺ SƠ SINH DỄ BỊ VÀNG DA?

Bilirubin là một sắc tố vàng, được sinh ra từ quá trình phá huỷ hồng cầu. Ở trẻ sơ sinh, sự hình thành bilirubin diễn ra mạnh hơn bình thường do: số lượng hồng cầu cao, đời sống hồng cầu ngắn. Bilirubin gián tiếp được gan xử lí là đào thải ra ngoài qua phân và nước tiếu.

Do cơ thể chưa hoàn thiện nên trẻ sơ sinh dễ gặp tình trạng tăng bilirubin do:

• Gan chưa trưởng thành: hoạt động của enzyme glucuronyl transferase còn yếu nên bilirubin gián tiếp không được chuyển hoá thành bilirubin liên hợp
• Tăng chu trình ruột gan: vi khuẩn đường ruột chưa phát triển đầy đủ, làm bilirubin liên hợp bị tái hấp thu nhiều hơn, khiến mức bilirubin trong máu tăng lên
• Tăng phá huỷ hồng cầu: Hồng cầu của trẻ sơ sinh dễ vợ hơn, làm tăng lượng bilirubin gián tiếp trong máu

NGUYÊN NHÂN VÀNG DA

• Xuất hiện trước 24 giờ đầu

+ Tán huyết: bất đồng nhóm máu Rh, ABO, thiếu men G6PD, bệnh hồng cầu hình cầu di truyền, Thalassemia

+ Nhiễm khuẩn huyết

+ Xuất huyết: Não hoặc ổ bụng

• Xuất hiện từ sau 24 giờ đầu và có thể kéo dài đến 14 ngày sau

+ Vàng da sinh lý

+ Nhiễm trùng huyết

+ Đa hồng cầu

+ Xuất huyết não

+ Bệnh lý làm tăng chu trình ruột gan

+ Vàng da so sữa mẹ

+ Bầm tím hoặc chấn thương khi sinh

• Vàng da kéo dài trên 14 ngày

+ Suy giáp bẩm sinh

+ Vàng da do sữa mẹ

VÀNG DA SINH LÝ

Là do sự chuyển hoá bilirubin ở những trẻ sơ sinh bình thường dẫn đến gia tăng các sản phẩn bilirubin, giảm thải bilirubin và tăng chu trình ruột gan. Do đặc tính ở trẻ sơ sinh như đa hồng cầu, đời sống hồng cầu ngắn, thiếu men UGT

Các đặc điểm vàng da sinh lý:

• Xuất hiện sau 24 giờ đầu
• Đỉnh điểm vàng da ở trẻ đủ tháng ở ngày 4-5, trẻ non tháng ngày 7
• Vàng da khu trú ở mặt, cổ ngực ( không lan xuống lòng bàn tay, bàn chân)
• Mức độ vàng da nhẹ, trẻ vẫn bú tốt, tỉnh táo, không quấy khóc
• Bilirubin máu <15mg/dL
• Giảm dần và mất sau 14 ngày
• Không có các dấu hiệu nguy hiểm khác kèm theo: bú kém, lừ đừ, co giật, quấy khóc nhiều

KHI NÀO CẦN ĐƯA BÉ ĐẾN BỆNH VIỆN

• Vàng da xuất hiện trước 24 giờ sau sinh
• Mức độ vàng da lan nhanh xuống bụng chân, tay
• Bé bú kém, ngủ nhiều, khó đánh thức
• Bé quấy khóc liên tục, co giật
• Vàng da kéo dài trên 2 tuần ( trẻ đủ tháng), trên 3 tuần ( trẻ non tháng)

Cách kiểm tra vàng da tại nhà:

• Quan sát trẻ dưới ánh sáng tự nhiên
• Nhấn nhẹ ngón tay vào da bé ( vùng trán, mũi, ngực) nếu vùng da đó có màu vàng khi nhấc tay ra bé có thể bị vàng da.

CHĂM SÓC TRẺ SƠ SINH VÀNG DA SINH LÝ TẠI NHÀ

Vàng da sơ sinh là hiện tượng phổ biến, thường tự khỏi nhưng cũng có thể trở nặng nếu không theo dõi sát. Việc chăm sóc đúng cách giúp bé hồi phục nhanh hơn và tránh biến chứng nguy hiểm

• Cho trẻ bú mẹ đầy đủ: cho trẻ bú đủ, bú theo nhu cầu giúp tăng đào thải bilirubin qua phân và nước tiểu. Đối với trẻ bú mẹ, trung bình mẹ nên cho trẻ bú 8-12 lần/ngày, bú đúng cách
• Để trẻ nằm trong phòng đầy đủ ánh sáng: Giúp trẻ thoải mái, ngủ tốt hơn và bố mẹ cũng có thể theo dõi tình trạng vàng da của trẻ dễ dàng hơn
• Tái khám định kỳ theo chỉ định của bác sĩ hoặc khi có bất kì dấu hiệu bất thường

CA LÂM SÀNG VÀNG DA SƠ SINH

Trường hợp ghi nhận tại Bệnh viện Đại học Y khoa Phan Châu Trinh

Vừa qua, Bệnh viện Đại học Y khoa Phan Châu Trinh đã tiếp nhận và điều trị thành công một trường hợp trẻ sơ sinh bị vàng da sớm do bất đồng nhóm máu ABO – một trong những nguyên nhân phổ biến nhưng tiềm ẩn nguy cơ gây biến chứng nghiêm trọng nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời.

Thông tin ca bệnh

Bé trai đủ tháng bằng phương pháp mổ lấy thai vì chuyển dạ thai to, cân nặng lúc sinh 4000 gram, khóc tốt, không ghi nhận bất thường sau sinh. Tuy nhiên, đến giờ thứ 20 sau sinh, trẻ bắt đầu xuất hiện vàng da lan tỏa toàn thân. Nhận thấy dấu hiệu bất thường, các bác sĩ tại khoa Nhi đã nhanh chóng thăm khám và chỉ định các xét nghiệm cần thiết.

Điều trị và theo dõi sát sao

Ngay sau khi chẩn đoán, trẻ được chỉ định chiếu đèn tích cực liên tục nhằm giúp đào thải bilirubin khỏi cơ thể. Trong suốt quá trình điều trị, trẻ được theo dõi sát về chỉ số bilirubin, công thức máu và các dấu hiệu thần kinh nhằm phát hiện sớm nguy cơ vàng da nhân não.

Sau 4 ngày điều trị, tình trạng vàng da giảm rõ rệt, chỉ số bilirubin trở về mức an toàn, các xét nghiệm huyết học ổn định. Trẻ được xuất viện trong tình trạng bú tốt, da niêm hồng hào, không còn dấu hiệu vàng da.

Tại Khoa Nhi – Bệnh viện Đại học Y khoa Phan Châu Trinh, chúng tôi có đội ngũ bác sĩ giàu kinh nghiệm trong theo dõi và điều trị vàng da sơ sinh bằng các phác đồ khoa học, cá nhân hóa cho từng trẻ.

Vàng da ở trẻ sơ sinh thường gặp nhưng không nên chủ quan. Theo dõi đúng cách và can thiệp kịp thời sẽ giúp bảo vệ sức khỏe tốt nhất cho trẻ ngay từ những ngày đầu đời.