Nhồi Máu Cơ Tim Là Gì? Dấu Hiệu Nhận Biết Và Cách Điều Trị

Trong cuộc sống hiện đại, bệnh tim mạch đang ngày càng trở thành mối đe dọa lớn đối với sức khỏe cộng đồng. Trong đó, nhồi máu cơ tim – hay còn gọi là cơn ‘đau tim’ – là một trong những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu, có thể cướp đi sinh mạng của người bệnh chỉ trong vài giờ nếu không được cấp cứu kịp thời. Hiểu đúng về căn bệnh này, từ nguyên nhân, yếu tố nguy cơ cho đến cách phòng ngừa, sẽ giúp chúng ta chủ động hơn trong việc bảo vệ trái tim của chính mình và người thân.

1.Định nghĩa:

Nhồi máu cơ tim (hay còn gọi là cơn heart attack) là tình trạng một phần cơ tim bị hoại tử (chết đi) do thiếu máu nuôi cục bộ. Nguyên nhân phổ biến nhất gây nhồi máu cơ tim là bệnh động mạch vành – khi các động mạch vành (mạch máu nuôi tim) bị tắc nghẽn do mảng xơ vữa. Có hai dạng chính thường được nhắc đến: Nhồi máu cơ tim type 1 xảy ra khi một mảng xơ vữa không ổn định trong lòng động mạch vành bị vỡ ra, hình thành cục máu đông gây tắc hoàn toàn dòng máu nuôi tim; Nhồi máu cơ tim type 2 xảy ra khi tim bị thiếu oxy do mất cân bằng giữa cung và cầu oxy – ví dụ như khi huyết áp tụt quá thấp hoặc động mạch vành bị co thắt mạnh, dù không có mảng xơ vữa bị vỡ.

Trên lâm sàng, nhồi máu cơ tim thường được xếp vào nhóm hội chứng mạch vành cấp (một dạng cấp cứu tim mạch nguy hiểm có thể gây tử vong). Để chẩn đoán nhồi máu cơ tim, bác sĩ dựa vào triệu chứng đặc trưng (đau thắt ngực dữ dội, kéo dài), kết quả điện tâm đồ (ECG) có dấu hiệu bất thường (ví dụ đoạn ST chênh lên hoặc xuống, sóng T đảo chiều, xuất hiện sóng Q hoại tử), và sự tăng cao của các chất dấu ấn sinh học tim trong máu (như men tim troponin). Trong thực hành, khi nghi ngờ nhồi máu cơ tim, bệnh nhân thường được chỉ định chụp mạch vành qua thông tim khẩn cấp – đây là phương pháp luồn ống thông vào động mạch vành để chụp hình ảnh mạch máu tim. Thông tim không chỉ giúp xác định chính xác vị trí tắc nghẽn để chẩn đoán mà còn có thể can thiệp đặt stent hoặc tái thông mạch máu bị tắc ngay lập tức nhằm cứu cơ tim. Do đó, tất cả bệnh nhân nghi ngờ hội chứng mạch vành cấp đều cần được xem xét tái thông mạch khẩn cấp để hạn chế tối đa vùng cơ tim bị hoại tử.

2. Dịch tễ học:

Nhồi máu cơ tim là một vấn đề sức khỏe nghiêm trọng trên toàn cầu cũng như tại Việt Nam. Theo số liệu của Bộ Y tế năm 2023, bệnh tim mạch nói chung là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở nước ta. Cụ thể, mỗi năm Việt Nam có hơn 200.000 người tử vong vì các bệnh tim mạch, chiếm khoảng 33% tổng số ca tử vong trên cả nước. Trong số những ca tử vong do tim mạch này, có tới khoảng 85% liên quan đến nhồi máu cơ tim (cơn heart attack) – tương đương khoảng 170.000 người chết do nhồi máu cơ tim mỗi năm. Con số này thậm chí còn cao hơn số người tử vong do tất cả các loại ung thư cộng lại, cho thấy mức độ nguy hiểm của nhồi máu cơ tim đối với cộng đồng.

Tại các nước phát triển, tình hình cũng đáng lo ngại không kém. Ở Hoa Kỳ, ước tính mỗi năm có khoảng 1 triệu trường hợp nhồi máu cơ tim, tức trung bình cứ 40 giây lại có một người Mỹ lên cơn đau tim. Dù hệ thống y tế tiên tiến có thể giúp nhiều người sống sót sau cơn nhồi máu, nhưng bệnh này vẫn là một trong những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trên thế giới. Thống kê cũng cho thấy nam giới có xu hướng mắc nhồi máu cơ tim nhiều hơn nữ giới ở cùng nhóm tuổi. Tuy nhiên, phụ nữ sau độ tuổi mãn kinh cũng có nguy cơ gia tăng và cần cảnh giác không kém.

3. Đối tượng nguy cơ

Nhồi máu cơ tim có thể xảy ra ở bất kỳ ai, nhưng thường gặp hơn ở một số nhóm đối tượng có yếu tố nguy cơ cao. Những nhóm người dưới đây được xem là có nguy cơ bị nhồi máu cơ tim nhiều hơn người bình thường:

• Người cao tuổi: Tuổi tác là một yếu tố nguy cơ quan trọng. Người từ 65 tuổi trở lên có nguy cơ nhồi máu cơ tim cao nhất, do mạch máu lão hóa và dễ xơ vữa hơn.

• Trung niên có nguy cơ: Người trong độ tuổi 50–64 nếu có kèm các yếu tố nguy cơ của xơ vữa động mạch cũng thuộc nhóm đáng lo ngại. Các yếu tố đó bao gồm hút thuốc lá, tăng huyết áp, rối loạn mỡ máu, béo phì, ít vận động, hoặc có bệnh mạn tính như bệnh thận mạn tính (CKD). Ngoài ra, nếu trong gia đình có người thân mắc bệnh động mạch vành hoặc bệnh động mạch ngoại biên (PAD) sớm, người ở độ tuổi này cũng dễ bị ảnh hưởng di truyền và lối sống.

• Người trẻ nhưng có bệnh lý nguy cơ cao: Dù hiếm hơn, người dưới 50 tuổi vẫn có thể bị nhồi máu cơ tim, đặc biệt nếu họ mắc bệnh đái tháo đường (tiểu đường) kèm theo ít nhất một yếu tố nguy cơ xơ vữa khác (như hút thuốc, huyết áp cao, rối loạn lipid). Bệnh tiểu đường làm tổn thương mạch máu, thúc đẩy xơ vữa sớm, nên kết hợp với các thói quen xấu khác sẽ khiến nguy cơ nhồi máu cơ tim ở người trẻ tăng lên đáng kể.

• Người đã có sẵn bệnh lý xơ vữa khác: Bất kỳ ai đang mắc một bệnh tim mạch do xơ vữa cũng có nguy cơ bị nhồi máu cơ tim cao. Ví dụ, bệnh động mạch vành mạn tính (thiếu máu cơ tim mạn), phình động mạch chủ bụng, hay đột quỵ do thiếu máu não... đều là những biểu hiện của xơ vữa động mạch. Nếu một người đã từng bị đột quỵ hoặc được chẩn đoán xơ vữa động mạch ở nơi khác, thì nguy cơ các mảng xơ vữa ở động mạch vành gây nhồi máu cơ tim cũng cao hơn bình thường.

Điều quan trọng là nhiều yếu tố nguy cơ có thể cải thiện được nếu thay đổi lối sống và điều trị bệnh nền tốt. Ngược lại, nếu một người thuộc nhóm nguy cơ mà không kiểm soát các yếu tố kể trên, khả năng xảy ra cơn nhồi máu cơ tim sẽ tăng cao, thậm chí xảy ra ngay ở tuổi còn trẻ.

4. Phòng ngừa:

Mặc dù nhồi máu cơ tim nguy hiểm, chúng ta hoàn toàn có thể phòng ngừa hoặc giảm thiểu nguy cơ của nó bằng những biện pháp thích hợp. Các chuyên gia tim mạch khuyến cáo thực hiện những điều sau để bảo vệ trái tim:

- Thay đổi lối sống để phòng ngừa bệnh tim mạch xơ vữa .

- Bỏ thuốc lá

- Chế độ ăn lành mạnh, ưu tiên thực phẩm có nguồn gốc thực vật .

- Hoạt động thể chất và tập thể dục đều đặn

- Kiểm soát các bệnh lý đi kèm, ví dụ như điều trị tăng huyết áp Aspirin liều thấp có thể mang lại lợi ích cho một số nhóm đối tượng nguy cơ cao.

- Thời điểm nên bắt đầu dùng aspirin để phòng ngừa tiên phát hội chứng mạch vành cấp hiện vẫn đang được nghiên cứu thêm.

- Việc kê đơn aspirin cho mục đích phòng ngừa tiên phát cần được cá nhân hóa, dựa trên các yếu tố nguy cơ cụ thể của từng bệnh nhân. 

Nhồi máu cơ tim tuy nguy hiểm nhưng phần lớn có thể phòng ngừa được bằng lối sống lành mạnh và quản lý tốt các yếu tố nguy cơ. Việc hiểu biết về nhồi máu cơ tim – từ định nghĩa, mức độ phổ biến, ai có nguy cơ cao, đến các cách phòng ngừa – sẽ giúp mỗi người chúng ta chủ động hơn trong việc bảo vệ trái tim của mình. Hãy bắt đầu bằng những thay đổi nhỏ trong sinh hoạt hàng ngày và tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ, bạn sẽ giảm thiểu đáng kể nguy cơ gặp phải cơn “đau tim” bất ngờ, giữ cho trái tim khỏe mạnh và cuộc sống thêm bền lâu.